झल्यास्स भएँ उसको नाम सुनेर । पत्रिकाका पानामा गाडिएका नजर कक्षा–९ मा भर्ना हुन आएको त्यो नयाँ केटोतिर हुत्तिए ।
मुहार देखेर झनै चकित भएँ म । मनमा एक लहर विचार दौडियो – ‘यो त उही हो ।’
ऊ मजस्तै थियो । म ऊजस्तै । कहिलेकाहीं लाग्थ्यो, प्रकृतिले हामी दुईलाई फरक–फरक परिवार र लिंगमा जन्माइदियो । खासमा हामी एउटै हौं ।
थाहा छैन, कहिलेदेखि ऊ र म साथी बनेका थियौं । तर, गाउँकै मुजुरधाप निम्नमाध्यमिक विद्यालयको पहिलो कक्षाका विद्यार्थी बनेदेखि नै हामी सँगै स्कूल जान थालेका थियौं । फर्किंदा पनि सँगै हुन्थ्यौं । स्कूलबाट फर्केपछि गृहकार्य गर्दा पनि सँगै । खेल्दा पनि सँगै ।
हाम्रोभन्दा पाँच घर पर त थियो उसको घर । पूर्व फर्किएको । बाकलले बेरेको । एकपाखे । अलकत्राको टिनले छाएको । ढोका पनि टिनकै थियो । छिर्नासाथ दायाँपट्टि देखिन्थ्यो, ढुंगाको चुल्हो । बायाँपट्टि हुन्थ्यो, बाख्रा बाँध्ने टाट्ना । अनि भित्र हुन्थ्यो, दुईवटा खाट र एउटा ध्वाँसो लागेको ट्याङ्का ।
हाम्रो जस्तै थियो हाम्रो घरको मित्रता । हाम्रोमा मीठो–मसिनो पाक्दा कर्कलाको पातले कचौरा ढाकेर उसकोमा पुर्याउन लगाउँथिन् आमाले । उसका बाले सिमेभुमे पूजा गर्दा चढाएको कुखुराको भालेको मासु पुर्याउन आउँथे । सँगसँगै ऊ पनि आउँथ्यो । बा फर्किन्थे । ऊ मसँगै खेल्थ्यो ।
थाहा छैन, हाम्रो मित्रता पहिले शुरू भयो कि हाम्रा आमाहरूको । हामीजस्तै मिल्ने साथी थिए ती । उसका बा हिउँदमा सधैंजसो वन जान्थे । सखुवाको दाउरा ल्याउँथे । त्यो दाउरा बोकेर उसकी आमा बजार जान्थिन् । दाउरा बेचेको पैसाले रायोको साग र गहुँको पीठो किन्थिन् । कहिलेकाहीं राँगाको मासु र उसिनेको चामल पनि किन्थिन् । उसलाई कापी, किताब र स्कूलको फि तिर्थिन् ।
चुरोटको तलतल लाग्दा हाम्रो दोकानमा आउँथिन् ।
स्कूलसँगै टाँसिएको थियो, हाम्रो काठको सानो दोकान । त्यही दोकानमा उसकी आमा र मेरी आमा बसेर एउटै चुरोट पालोपालो तान्थे । कहिल्यै नसकिने गफ गर्थे । खितखिताएर हाँस्थे । लाग्थ्यो, उनीहरूको मित्रताको पुल त्यही चुरोट थियो ।
तर हाम्रो मित्रतामा कुनै पुल थिएन । हामी त एउटै खोला थियौं । एउटै बहावमा, एउटै दिशामा, एउटै गतिमा, एउटै सुरमा, एउटै तालमा बहिरहेका । फरक यत्ति थियो, ऊ हाम्रो कक्षाको फस्र्ट ब्वाई थियो । र, म औसत विद्यार्थी । फेल त म पनि कहिल्यै भइनँ ।
ऊ पहिलोबाट दोस्रो पनि कहिल्यै भएन । त्यसैले त भन्थे सरहरूले– ‘यो नाङसाल हाम्रो स्कूलको इज्जत हो ।’
हो, कम बोल्थ्यो ऊ । उसको हिस्साको भाग पनि मै बोलिदिन्थें । अलि लज्जालु थियो । शायद मेरो भागको लज्जा पनि उसैले चोरेको थियो । सबैको प्रिय विद्यार्थी थियो । स्कूलमा हुने अतिरिक्त क्रियाकलापमा पनि सधैं अगाडि हुन्थ्यो । तर, आफ्नै स्वभावले थोरै थिए उसका साथी । म हुँदाहुँदै उसलाई साथी नै किन चाहिन्थ्यो र ?
‘तँ किन... किन... ?’, थाहा छैन म के सोध्दै थिएँ । मेरो मुखबाट शब्द नै निस्कन मानिरहेका थिएनन् । मानौं कसैले घाँटी अँठ्याइदिएको थियो । एकाएक मेरा आँखा बग्न थालेको थिए । म जान्न चाहन्थें– किन मेरो प्रिय साथी मसँगै टाढिंदै गएको थियो ? मेरो प्रतिविम्ब मैबाट हराउँदै गएको थियो ? सधैं समयमै स्कूल पुग्ने । अघिल्लो बेञ्चमा बस्ने । हरेक कक्षामा ध्यान दिएर पढ्ने । मेरो साथी किन बदलिंदै गएको थियो ? किन ऊ मसँगै स्कूल आउन छोडेको थियो ? र, बारम्बार गयल हुन थालेको थियो ?
मलाई सोध्नै आएन । म रोइदिएँ । शब्द रोकिएपछि आँसु बहँदो रै’छ ।
‘म अबदेखि स्कूल आउन्न’– चट्याङ खसेजस्तो आवाज पर्यो मेरा कानमा । मानौं मैले नसोधेका सबै प्रश्नको जवाफ उसले एक वाक्यमा दियो ।
झसँग भएर हेरें उसलाई । मुस्कान भरिने उसका ओंठ उदासी च्यापेर बसेका थिए । फुर्तिलो देखिने उसको ज्यान पत्थरको मूर्तिजस्तै निर्जीवसरह देखिन्थ्यो । सधैं जिन्दगीको उत्साहले उज्यालो हुने उसको मुहार मानौं औंसीको रात भएको थियो ।
‘नाङसाल...भन् न.. के भयो ?’ मैले उसको हात समाएँ ।
चाहन्थें, उसको मनमा मच्चिरहेको आँधीबेहरी थामथुम पारिदिऊँ । फूलसँग मागेर अलिकति मुस्कान उसको ओठमा टाँसिदिऊँ । घामसँग मागेर अलिकति उज्यालो उसको नयनमा भरिदिऊँ । तर, ऊ त बूढो रूखजस्तै ठिंग उभिएको थियो । र, उसका आँखा ताल भइसकेका थिए ।
‘म अब स्कूल आउन्न’, ताल नदी बन्यो । मैले उसका गाला पुछिदिएँ । उसले पीडा ओकल्यो– ‘म आफैंले आफैंलाई नचिन्ने स्कूलमा आउन्न जमुना ! म स्कूल आउन्न !’
मेरो भागमा फेरि पनि अत्यास पर्यो । झसंग भएँ म । ओहो ! यत्रो चोट परेको रै’छ उसलाई । मैले बुझ्नै सकिनँ ।
स्कूल फेरिएसँगै उसको नाम फेरिएको थियो ।
कक्षा–८ उत्तीर्ण गरेपछि हामी मुजुरधापका विद्यार्थी रहेनौं । बजारको भुटनदेवी मावि पढ्न जाने उल्लासले हाम्रा खुट्टा भुईंमा थिएनन् । ऊ त झन् स्कूल फस्र्ट भएको थियो । सर्टिफिकेटमै लेखिदिएका थिए सरहरूले– ‘ब्रिलियन्ट स्टुडेन्ट ।’
भुटनदेवी मावि हाम्रो लागि बजार जत्तिकै नौलो थियो । एकाधपटक नेपाली सिनेमा हेर्न बाहेक बजार गएका थिएनौं हामी । हाम्रा लागि बजार होहल्ला थियो, भीडभाड थियो, अपरिचितहरूको भेल थियो, हराउने भय थियो । भुटनदेवी माविमा पहिलो दिन जाँदा हाम्रो मनमा जति उमंग थियो, त्यति नै थियो एकप्रकारको भय पनि ।
र, पहिलो दिन नै उसलाई ठेस लाग्यो । लागेको थियो, उसको मार्कसिट र सर्टिफिकेट हेरेर भुटनदेवीका शिक्षकहरू दंग पर्नेछन् । एउटा उत्कृष्ट विद्यार्थी पाएकोमा खुशी हुनेछन् । नयाँ स्कूलमा पाएको पहिलो प्रतिक्रियाले हाम्रा शिर गर्वले उठ्नेछन् ।
तर, पहिलो दिनमै ठेस लाग्यो । उसको शिर झुक्यो ।
हाम्रो भर्ना गर्न रजिस्टर बोकेर बसेका मुखिया सरका आँखा उसले पाएको नम्बरमा होइन उसको नाममा अड्किए ।
‘कस्तो नाम हो यो ? नाङसाल रे ? यस्तो नि नाम हुन्छ ?’ मार्कसिटको पुछारतिर हेर्दा पनि नहेरी बोले मुखिया सर । र, फर्मान जारी गरे– ‘यो नाम बोलाउन नि गाह्रो हुन्छ । तिम्रो नाम फेर ।’
नाङसालले नाइँ भन्न सकेन ।
मेरा ओठ सिलाएसरी बन्द भए ।
नाङसालका बा निरीह देखिए ।
‘ल आजबाट तिम्रो नाम आशिक ! आशिक सिङतान’, मुखिया सरले एउटा नयाँ नाम चढाए रजिस्टरमा । त्यसको मुनि थपियो मेरो नाम– जमुना दुवाडी । मैदानमा भिड्नु अगावै नै आत्मसमर्पण गरेर हिंड्न विवश सिपाही जस्तै हाम्रो अनुहार लत्रिएको थियो ।
त्यसको एकदिन पछि । पहिलो पिरियड । हाजिरी गर्दै थिए, राधाकृष्ण सर । सबैको नाम लिएर बोलाउँदै थिए ।
‘.......’
‘यस सर ।’
‘.......’
‘यस सर ।’
सरले पालैपालो नाम बोलाए ।
‘आशिक सिङतान ।’
..........
‘आशिक सिङतान ।’
..........
‘आशिक सिङतान ।’
..........
राधाकृष्ण सरले चारैतिर हेरे । नाङसाल कक्षामै थियो । तीनपटक बोलाउँदासम्म पनि हाजिर नबोलेको देखेर सर रन्थनिए । उनले नाङसालको कठालोमा समाए । अनि तान्दै कक्षामा सबैको अगाडि उभ्याए ।
‘यो उल्लुको नाम मैले तीन पटक बोलाएँ । यस सर नै भनेन । कक्षामा गफ चुटेर बस्ने । यसले कतिसम्म हेप्दो रहेछ । ल उठबस गर ।’ राधाकृष्ण सर नेपाली फिल्मको राते काइँलाजस्तै जंगिए । कान समाएर तीस पटक उठबस गर्न लगाए ।
मुजुरधापको जेहेनदार विद्यार्थी नाङसाल भुटनदेवी माविमा पहिलो दिन नै उठबस गर्दै थियो । ऊ स्कूल फस्र्ट भएको थियो । उसको सर्टिफिकेटमा सरहरूले ‘ब्रिलियन्ट स्टुडेन्ट’ लेखेका थिए । स्कूलबाट विदाई हुँदै गर्दा उसको अनुहार अबिरले रंगिएको थियो । र, ऊ बजारको विद्यालयमा पहिलो दिन नै लज्जित भएको थियो । उसको आत्मसम्मानमा ठेस पुगेको थियो । दिनभरि बेञ्चमा मुन्टो गाडेर बस्यो ऊ ।
‘आशिक भनेर बोलाउँदा म झुक्किएँ । अरू कसैलाई बोलाएको ठानें’, बेलुका घर फर्किंदा मसँग पोखिएको थियो नाङसाल ।
त्यही दिनदेखि त मेरो घामजस्तो साथी रातजस्तै भएको थियो । शायद ऊ पहिलो कक्षा मिस गर्न चाहन्थ्यो । कसैले थोपरिदिएको नाम स्वीकार्न चाहँदैनथ्यो । हाजिरीबाट भाग्न चाहन्थ्यो ।
‘आशिक मेरो नाम नै होइन, कसरी सम्झिउँ म ?’, धेरै पछिसम्म झुक्किरहन्थ्यो ऊ । शायद उसले आफ्नै नझुक्किने कसम खाइसकेको थियो । र त भन्यो– ‘म आफैंलाई नचिन्ने स्कूलमा आउन्न जमुना ।’
नभन्दै ऊ स्कूलबाट बिस्तारै–बिस्तारै–बिस्तारै गयल हुनथाल्यो । हरेक दिन स्कूल निस्कँदै गर्दा मेरा आँखा उसलाई खोज्थे । तर, ऊ मैले पनि नदेख्ने गरी गयल भइसकेको हुन्थ्यो ।
क्यालेण्डरका पानामा धूलो थपिंदै गयो । विगत दिनका स्मृति पनि धुमिल हुँदैगए । म बजारबाट शहर आएँ । जिन्दगीका उकाली–ओरालीहरूले स्कूलकी मास्टर्नी बनायो । ऊ कहाँ होला ?
स्मृतितालमा हराइरहेकी थिएँ । एकाउन्टेन्ट सरको आवाजले झसँगै भएँ । भन्दैथिए– ‘नामग्याल तिम्रो नाम उच्चारण गर्न अप्ठेरो छ । नाम फेर ।’
‘होइन । नामग्याल नै ठीक छ’, मैले हस्तक्षेप गरें ।
‘तर म्याडम’, एकाउन्टेन्ट सर बोल्दैथिए मैले बीचमै रोकें उनलाई, ‘उसलाई आफ्नै नामले चिनिन दिनुपर्छ ।’
मेरा आँखा फेरि उसको अनुहारमा पुगे । उस्तै आँखा, उस्तै नाक, उस्तै ओठ, उस्तै मुहार । हठात् ! मेरा ओठबाट एक वाक्य फुस्कियो, ‘म अर्को नाङसालको पलायन भोग्न सक्दिनँ ।’
‘म्याडम तपाईंले मेरो बुबालाई चिन्नुहुन्छ ?’, मेरो आवाज सुनेर त्यो केटोको अनुहारमा आश्चर्यका सयौं तरंग दौडिए ।
‘अब त त्यो परिचय पनि पुरानो भइसक्यो’– भन्ने मन थियो, भन्नै सकिनँ । भनें यत्ति– ‘नामग्याल तिम्रो परिचय फेरिनुहुँदैन ।’